Marketing the Rainbow (3) – Nou, over die regenboog…

Somewhere over the rainbow,
Way up high …

Dat is de tekst uit de musical The Wizard of Oz (van Yip Harburg, 1939), die een gay favoriet werd – al was het alleen al door de hoofdrol van Judy Garland als Dorothy (waar iedereen een vriend van is, toch?). Het was de begrafenis van Judy in 1969 die leidde tot de Stonewall rellen in New York, de eerste georganiseerde tekenen van weerstand tegen onderdrukking van homo’s. Deze rel was het begin van de gay liberation movement in de VS.

Ik denk dat het dat lied is, en deze musical, die voor het eerst gays verbond met de regenboog. Deze wordt nu algemeen gezien als symbool van de LHBT gemeenschap, als opvolger van eerdere symbolen. Het eerste symbool dat werd gebruikt was waarschijnlijk de Roze Driehoek. Deze stond meer voor bevrijding, terwijl de regenboog wordt gezien als symbool van Pride, en aangeeft wanneer een plek homovriendelijk is, of veilig voor gays.

De roze driehoek werd populair en breed erkend als symbool in de tweede helft van de 20e eeuw, vooral in Europa. De oorsprong ligt in de Tweede Wereldoorlog, en herinnert ons aan de tragedies van die tijd. Hoewel homoseksuelen slechts één van de vele groepen waren die doelwit waren van de nazi verschrikkingen, is het helaas vaak een groep die wordt vergeten in de geschiedenisboeken. De roze driehoek daagt dat misverstand uit, en tart iedereen die de geschiedenis ontkent. Hij wordt nog steeds gebruikt, naast de regenboog, door bijvoorbeeld ACT-UP.

Het gebruik van regenboogvlaggen als teken van diversiteit, inclusiviteit, hoop en verlangen heeft een lange historie. Veel groepen, stammen en organisaties maakte ervan gebruik, zelfs al 6.500 jaar geleden (zie afbeelding). Meest recentelijk was de Pace da tutti i balconi (“vrede van elk balkon”) campagne in 2002, die begon als een protest tegen de oorlog in Irak.

De regenboog als symbool van de homobeweging werd min of meer officieel toen vexillograaf (ook leuk voor Scrabble) Gilbert Baker in 1978 de Rainbow Pride vlag ontwierp. Baker, een vriend van Harvey Milk, maakte de vlag als symbool van de LHBT Pride, bevrijding en diversiteit. “Een ware vlag”, zei hij, “is gerukt uit de ziel van de mensen”. Hij begon aan het project nadat Milk hem had overtuigd van de noodzaak om een symbool te creëren om de LHBT gemeenschap tot actie op te roepen toen actrice Anita Bryant (ja, die van Zangeres Zonder Naam faam) publiekelijk alle homo’s als pedofielen afschilderde, in 1977. De vlag werd voor het eerst gebruikt bij de San Francisco “Gay and Lesbian Freedom Day Parade”. Sindsdien is hij wereldwijd gebruikt als symbool voor LHBT eenheid, in veel variaties, zoals stickers, pins, badges en posters.

Fun fact 1: Baker’s regenboogvlag heeft 6 kleuren, in plaats van de gebruikelijke 7 (ook al bestaat de echte regenboog uit een heel spectrum van kleuren, ook die welke je niet kunt zien). Het origineel had 8 strepen, van boven naar beneden: felroze (seksualiteit en seksuele bevrijding), rood (leven), oranje (genezing), geel (zonlicht), groen (natuur), turquoise (kunst van de magie), indigo/blauw (harmonie, rust) en violet (geest). Toen Baker dit ontwerp naar The San Francisco Flag Co. bracht om het te laten produceren voor de parade in 1979, moest de felroze streep vervallen. Hij had de kleur met de hand geverfd, en helaas was het geen commercieel beschikbare kleur.

Later dat jaar, toen Harvey Milk, het eerste openlijk homoseksuele raadslid van San Francisco werd vermoord, vond het comité van de Pride Parade de vlag van Baker het perfecte symbool om de hele gemeenschap te verenigen, als protest tegen deze tragedie. Het comité verwijderde de turquoise kleur om de strepen gelijkmatig te kunnen verdelen langs de route van de parade: rood, oranje en geel aan de ene kant van de straat, groen, blauw en paars aan de andere kant.

Andere bronnen verklaren het verdwijnen van de 7e kleur als volgt: als je de vlag verticaal ophangt aan bijv. de lantaarnpalen van San Francisco’s Market Street, valt de middelste streep weg achter de paal. Dit was het eenvoudigst op te lossen door er een even aantal van te maken, dus daarom is de turquoise streep verdwenen. Zodoende werd de 6-kleurige vlag geboren, die we vandaag kennen.

Q: welke kleur moet boven, de paarse of de rode?
A: er is geen “juiste” manier, beide mogen boven. Deze instructie komt rechtstreeks van Gilbert Baker.

Hoewel de vlag al diversiteit symboliseert, zijn er sindsdien vele variaties tot stand gekomen binnen de LHBT gemeenschap. Zo werd bijvoorbeeld een zwarte streep toegevoegd als teken voor hen die aan AIDS overleden. Er zijn ook variaties voor biseksuelen, beren en anderen.

Fun fact 2: er wordt soms gezegd dat de vlag officieel is erkend door de International Congress of Flag Makers – dat niet bestaat. Deze organisatie werd per ongeluk door Baker in het leven geroepen in een interview tijdens een vlaggen congres. Hij haalde de organisatie FIAV (International Federation of Vexillological Associations ) en het evenement Flag Congress door elkaar.

Ter gelegenheid van de 25e verjaardag van de regenboogvlag in 2003, creëerde Baker de langste Pridevlag ter wereld, die zich uitstrekte van de Golf van Mexico naar de Atlantische Oceaan, in Key West (2km lang, en 5 meter breed). Voor deze keer werden de originele 8 kleuren gebruikt.

De vlag werd ook nog eens een onverwachte fondsenwerver voor de Gay Rights Movement. Toen grote vlaggen voor het eerst (horizontaal) bij parades werden meegedragen, begonnen mensen spontaan geld op de vlag te gooien (wellicht eenzelfde Pavlov-reactie die mensen hebben bij fonteinen en andere waterwerken). Eerst namen sommigen daar aanstoot aan, omdat men zich niet als arm of zielig beschouwde. Maar een beweging kan niet alleen van enthousiasme bestaan, dus veel organisaties namen de gelegenheid waar om op die manier geld te verzamelen – en dat gebeurt nog steeds. Dit was waarschijnlijk de eerste link tussen de regenboog en geld… 

Ik heb mijn proefschrift Marketing the Rainbow genoemd, niet alleen omdat de regenboog staat voor de LHBT populatie, maar ook omdat er een legendarische pot met goud aan het eind van de regenboog zou staan. En is dat niet waar marketeers naar op zoek zijn?